Hát quan họ không chỉ là một loại hình dân ca đặc sắc của vùng Kinh Bắc; mà còn là dòng chảy ký ức; là mạch nguồn văn hóa nuôi dưỡng tâm hồn người Việt qua bao thế hệ. Những câu hát mềm mại; duyên dáng ấy đã và đang sống mãi trong lòng người; như tiếng lòng của quê hương mỗi khi xuân về.

Hát quan họ
Hát quan họ – Thanh âm của tuổi thơ và tình quê (Ảnh internet).

Hát quan họ – Thanh âm của tuổi thơ và tình quêKý ức tuổi thơ tôi gắn liền với những ngày đầu xuân; khi được theo mẹ đi trẩy hội Lim tại Bắc Ninh – Cái nôi của hát quan họ. Mẹ bảo: “Đi để biết người xưa họ hát thế nào; để sau còn kể lại cho con cháu.” Khi ấy, tôi còn là đứa trẻ con bé nhỏ; háo hức ngồi bên mẹ giữa biển người nô nức hội làng.

Tôi nhớ rõ hình ảnh liền chị áo tứ thân nâu non; đội khăn mỏ quạ; tay cầm nón quai thao dịu dàng; từng bước chậm rãi tiến về sân đình. Liền anh thì khăn xếp áo the; dáng đứng trang nghiêm mà khiêm nhường. Họ ngồi đối diện nhau, dưới tán cây cổ thụ râm mát, rồi cất lên lời ca:

“Người ơi, người ở đừng về…”

Không cần ồn ào sân khấu; không có ánh đèn rực rỡ; chỉ có tiếng hát mộc mạc; vang lên từ trái tim; chạm tới trái tim. Quan họ khi ấy không phải để biểu diễn; mà là để gửi gắm một tình quê; một lời thương; một đạo lý sống dịu dàng và sâu sắc.

Hát quan họ – Bản sắc văn hóa đậm đà vùng Kinh Bắc

Hát quan họ là loại hình dân ca đối đáp giữa liền anh và liền chị; thường xuất hiện trong các dịp lễ hội truyền thống; đặc biệt là vào mùa xuân. Từng câu hát là một cuộc giao duyên tinh tế; thể hiện sự lịch lãm, nhã nhặn trong cách thể hiện tình cảm của người xưa.

Những làn điệu như Mười nhớ chín mong; Ngồi tựa mạn thuyền; Hừ la, La rằng, Cái ả, cái ơ… không chỉ mang đậm chất thơ mà còn phản ánh triết lý nhân sinh; lòng thủy chung, đạo lý “người ở đừng về” – Vừa thiết tha; vừa đượm buồn.

Điểm đặc biệt trong quan họ là sự trau chuốt trong ngôn từ; cách phát âm chuẩn Kinh Bắc và nghệ thuật ngân rung đặc trưng. Không chỉ hát bằng giọng,;người nghệ nhân còn hát bằng tâm hồn; bằng khí chất của cả một vùng đất trầm tích văn hóa.

Hát quan họ – dòng chảy không ngừng của di sản

Dù xã hội đổi thay từng ngày; dù nhịp sống hiện đại mang theo những xu hướng âm nhạc mới; nhưng hát quan họ vẫn giữ được chỗ đứng riêng – âm thầm mà bền bỉ.

Hát quan họ
Hát quan họ – dòng chảy không ngừng của di sản (Ảnh internet).

Tại Bắc Ninh, Bắc Giang – Hai tỉnh được xem là quê hương của quan họ cổ; các làng văn hóa; câu lạc bộ hát quan họ, lớp học dân ca dành cho thiếu nhi… vẫn tiếp tục gìn giữ và truyền dạy di sản quý báu này. Những đêm hát canh – Liền anh, liền chị hát giao duyên thâu đêm suốt sáng – Vẫn được tổ chức đều đặn trong các lễ hội; như một minh chứng rằng: quan họ không bao giờ tàn phai.

Năm 2009, hát quan họ được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là sự ghi nhận xứng đáng, nhưng quan trọng hơn cả; đó là niềm tự hào và là lời nhắc nhở mỗi người Việt hôm nay – Rằng cần bảo tồn; gìn giữ và phát huy nét đẹp văn hóa này.

Hát quan họ – Tiếng vọng của hồn dân tộc

Với tôi, hát quan họ không chỉ là một loại hình nghệ thuật; mà là tiếng vọng từ quê hương; là một phần hồn cốt không thể tách rời khỏi tâm thức người Việt. Mỗi khi nghe ai đó cất lên câu hát quan họ; lòng tôi lại lặng đi – Như thể cả một vùng quê xưa đang ùa về; với bóng dáng mẹ; với tiếng gió trên sông Cầu, và những liền anh liền chị ngồi tựa nhau ngân nga câu hát.

Ngày nay, giữa phố xá ồn ào; vẫn có thể bắt gặp tiếng những giọng hát ấy vang lên từ loa truyền thanh phường; từ chương trình văn nghệ quê nhà. Những giai điệu ấy; mộc mạc mà tha thiết, khiến ta tạm quên đi những bon chen đời thường; để lắng nghe một tiếng gọi từ trong sâu thẳm – Tiếng gọi về cội nguồn.

Hát quan họ là vậy – Không khoa trương, không cầu kỳ; nhưng mang trong mình sức sống trường tồn của một dân tộc yêu cái đẹp; sống thủy chung và trọng tình nghĩa. Và chỉ cần còn một người ngân nga quan họ; là còn một nhịp đập quê hương không bao giờ tắt.