Ở Nhật, người ta không vội vàng dạy trẻ làm phép cộng hay nhân chia. Trước khi cầm bút viết chữ, trẻ học cách cúi đầu. Khi làm người khác tổn thương, trẻ học cách nói lời xin lỗi – đó là điều nên có trước cả những lời khen về sự thông minh

Xin lỗi không phải là sự hạ thấp mà là sự trưởng thành

Đó không phải là những bài học đạo đức dán trên tường lớp học. Đó là đời sống hàng ngày. Là khi một em bé 5 tuổi cúi gập người trước bạn vì đã giành đồ chơi. Là lúc một giáo viên ngồi xuống, ánh mắt ngang tầm học trò, dịu dàng nói: “Khi mình làm sai, xin lỗi là cách để trái tim trở nên sạch sẽ.”

Đây không phải là chuyện riêng của giáo dục. Đó là di sản của một dân tộc, là tinh thần quốc dân không thể phai mờ theo năm tháng. Khi văn hóa xin lỗi thấm vào máu thịt, con người ta không chỉ biết chịu trách nhiệm, mà còn biết nghĩ cho người khác, biết sống chan hòa với tập thể.

Ở nơi đó, xin lỗi không phải là sự hạ thấp. Nó là sự trưởng thành.

Xin lỗi
Xin lỗi không phải là sự hạ thấp. Nó là sự trưởng thành (Ảnh: Internet)

Vai trò của việc xin lỗi trong phát triển nhân cách trẻ

Một cái cúi đầu thay đổi cả tiết học

Tại một trường tiểu học ở Tokyo, giờ thủ công là lúc học sinh sáng tạo, học cách làm việc nhóm và rèn luyện kỹ năng khéo léo. Ken – một cậu bé lớp 2 – lỡ tay làm rách tờ giấy gấp origami của bạn cùng nhóm. Cả lớp im bặt khi bạn kia bật khóc. Không ai bảo Ken phải làm gì. Không ai mắng. Ken đứng dậy, bước đến, cúi đầu thật sâu trước mặt bạn và nói: “Mình xin lỗi.”

Giây phút ấy, không khí lớp học như dịu lại. Cô giáo không cần lên tiếng. Mỉm cười gật đầu, người bạn nhỏ lau nước mắt. Và rồi, như một điều tự nhiên, cả nhóm tiếp tục gấp lại từ đầu – lần này Ken cẩn thận hơn, lắng nghe nhiều hơn, phối hợp nhịp nhàng hơn.

Câu chuyện chỉ diễn ra trong vài phút. Nhưng đó là bài học đạo đức quý giá mà không cuốn sách nào có thể dạy rõ bằng chính trải nghiệm ấy.

Khi học cách xin lỗi, trẻ em Nhật Bản học được trách nhiệm. Và khi học trách nhiệm, các em cũng học được cách lớn lên mà không đánh mất sự tử tế.

Không phải ngẫu nhiên nền giáo dục Nhật đặt đạo đức lên trước thành tích. Bởi vì họ hiểu rằng: một con người biết xin lỗi sẽ biết cách sống ý nghĩa hơn – không chỉ cho bản thân mà còn cho cả cộng đồng.

Khi học cách xin lỗi, trẻ em Nhật Bản học được trách nhiệm (Ảnh: Internet)

Thành tích có nuôi dưỡng được nhân cách?

Nếu Ken học trong một lớp học chỉ quan tâm điểm số, có lẽ cậu sẽ bị nhắc nhở vì “mất thời gian” hay “làm chậm tiến độ nhóm”. Và lời xin lỗi chân thành ấy – điều làm nên giá trị con người – có thể bị bỏ qua chỉ vì… không nằm trong bài kiểm tra.

Nhiều nền giáo dục hiện đại đẩy trẻ vào cuộc đua sớm. Trong môi trường ấy, lỗi lầm không được xem là bước đệm để trưởng thành; mà trở thành điều khiến trẻ ngại ngần đối diện với chính mình. Xin lỗi – nếu có – trở thành hành động gượng ép, không bắt nguồn từ nhận thức; mà từ sợ hãi bị trừng phạt.

Ngược lại, giáo dục Nhật Bản không xem thành tích là trung tâm. Họ dạy trẻ làm người trước khi dạy làm toán. Vì họ hiểu: một đứa trẻ biết xin lỗi sẽ biết hợp tác, biết lắng nghe, biết tôn trọng người khác – và những điều ấy mới là hành trang đi suốt đời.

Nếu chỉ học để đạt điểm cao, trẻ có thể giỏi tính toán. Nhưng nếu được học cách xin lỗi, trẻ sẽ biết tính đúng cả điều nên – không nên trong cuộc sống.

EQ – hành trang thầm lặng quyết định tương lai

Trong một buổi học ngoại khóa tại trường tiểu học Kyoto; một học sinh lớp Ba bật khóc vì không được chọn làm nhóm trưởng. Thay vì bỏ qua cảm xúc đó, cô giáo dừng lớp vài phút để cả nhóm ngồi lại; lắng nghe và cùng nhau chia sẻ. Câu chuyện tưởng chừng như nhỏ bé ấy lại chính là bài học sống động về sự thấu cảm ; một giá trị mà hệ giáo dục Nhật Bản luôn âm thầm nuôi dưỡng.

Trí tuệ cảm xúc (EQ) không nằm trong đề kiểm tra; nhưng là yếu tố quyết định tới 80% khả năng thành công trong cuộc sống – theo nghiên cứu của tiến sĩ Daniel Goleman, chuyên gia hàng đầu về EQ. Những đứa trẻ biết xin lỗi, biết đặt mình vào vị trí người khác, sẽ dễ dàng hợp tác; giải quyết xung đột và giữ được tinh thần tích cực khi đối mặt khó khăn.

Khi giáo dục gieo hạt giống của lòng thấu cảm; và trách nhiệm từ sớm, xã hội sẽ gặt hái một thế hệ biết sống chan hòa; biết tôn trọng Luật lệ và khả năng hành xử có suy nghĩ. Không phải ngẫu nhiên mà Nhật Bản nổi tiếng là Quốc gia có mức độ trật tự và tinh thần cộng đồng cao bậc nhất thế giới.

Bởi đôi khi, một lời xin lỗi đúng lúc có thể thay đổi cả cách một người đối đãi với đời.

Xin lỗi
Trẻ em Nhật Bản tự giác kỷ luật xếp hàng qua đường (Ảnh: Internet)

Phải chăng, khi học sinh biết xin lỗi, mọi bài học sau đó cũng trở nên ý nghĩa hơn?

Giáo dục Việt Nam những năm gần đây đã có nhiều cải tiến về kỹ năng sống. Tuy nhiên; trong thực tế, việc dạy trẻ biết xin lỗi; biết đối diện và sửa sai – vẫn còn thiếu rõ ràng.Trẻ được nhắc nhở về kỷ luật, nhưng ít khi được lắng nghe cảm xúc hay học cách hóa giải mâu thuẫn bằng sự chân thành.

Trong khi đó, ở Nhật Bản, đạo đức không phải là tiết học phụ. Đó là nền móng. Trước khi dạy cộng trừ, giáo viên dạy trẻ cúi chào, biết cảm ơn và xin lỗi. Thứ tự ưu tiên rõ ràng: làm người → học chữ → rèn kỹ năng.

Tuy nhiên, chúng ta lại kỳ vọng trẻ đạt điểm cao, giỏi tiếng Anh và thạo công nghệ. Nhưng liệu những điều đó có đủ để tạo nên một thế hệ biết yêu thương; biết bao dung, biết sống hài hòa với cộng đồng?

Câu chuyện của Nhật không phải để ca ngợi; mà để gợi mở: Nếu thay vì phạt trẻ khi mắc lỗi; ta đồng hành cùng trẻ để hiểu lỗi; là điều tự nhiên và xin lỗi là cách để lớn lên. Liệu thế hệ mai sau có trưởng thành hơn – cả về trí tuệ lẫn tâm hồn?

Giữa thành tích và nhân cách, đâu mới là điều cần vun trồng trước tiên?

Giữa một thế giới ồn ào, lời xin lỗi của một đứa trẻ lại khiến chúng ta dừng lại

Khi truyền thông chia sẻ câu chuyện học sinh Nhật học xin lỗi trước khi học cộng trừ; hàng triệu người đọc đã lặng đi một nhịp. Không phải vì đó là điều quá lớn lao; mà vì nó chạm đến những giá trị đã bị lãng quên trong nhịp sống vội vã này: Lòng tử tế và cách làm người..

Giáo viên xúc động vì thấy lại ý nghĩa thật sự của giáo dục. Phụ huynh băn khoăn: “Mỗi ngày, mình đang dạy con điều gì?” Các nhà làm chính sách bắt đầu chú trọng hơn đến giáo dục cảm xúc và những kỹ năng mềm; những yếu tố không có trong sách giáo khoa.

Câu chuyện ấy lan tỏa không chỉ vì nó “lạ”, mà vì nó đánh thức một nhu cầu rất con người – được sống trong một môi trường mà mỗi con người đều cảm nhận được sự tôn trọng và thấu hiểu và xin lỗi khi làm người khác tổn thương.

Trong xã hội ngày càng chú trọng hiệu suất và kết quả; con người lại khao khát trở về với điều giản dị nhất: Sự tử tế.

Và có lẽ, truyền thông đã làm được điều đúng đắn nhất; khi đưa ánh sáng chiếu rọi vào một hành động nhỏ – để nhắc chúng ta rằng: Giáo dục đích thực bắt đầu từ trái tim, chứ không phải từ sách vở.