Thiên tôn, địa ty – Tôn kính trời đất – Không chỉ là một quan niệm triết lý Á Đông; mà từ lâu đã trở thành nền tảng đạo lý sống của người Việt Nam. Tư tưởng ấy không chỉ hiện diện trong nếp nhà; nơi bàn thờ tổ tiên; mà còn lan tỏa trong từng mối quan hệ gia đình; thầy trò, đồng môn. Ở đó, lòng biết ơn, sự tôn trọng và tình nghĩa được nuôi dưỡng như mạch sống; tạo nên cốt cách đạo đức người Việt từ ngàn xưa đến nay.

Thiên tôn, địa ty – Đạo lý cội nguồn nuôi dưỡng nếp nhà Việt

Từ thời lập nước, người Việt đã sống trong niềm tin sâu sắc rằng trời cao; đất mẹ là hai đấng thiêng liêng nhất. “Trời sinh ra muôn loài, đất nuôi dưỡng muôn vật” – Dó không chỉ là chân lý; mà còn là cách người xưa nhìn nhận và hành xử trong cuộc sống thường ngày. “Thiên tôn” – Tôn kính trời, là tôn trọng đạo lý; lẽ phải. “Địa ty” – Yêu quý đất, là biết sống thuận hòa, khiêm nhường.

Trong mỗi gia đình truyền thống; điều này được thể hiện rõ qua cách bố trí bàn thờ tổ tiên; cách cúng giỗ, cách cư xử trong bữa cơm. Con cháu thắp nhang cúi lạy tổ tiên, nhường ghế trên cho cha mẹ; chờ ông bà động đũa rồi mới ăn – Tất cả đều là biểu hiện sống động của thiên tôn; địa ty trong nếp sống thường nhật.

Ngày nay, dù nhà cửa chật chội; nhiều gia đình không còn đủ không gian cho bàn thờ lớn; nhưng nếu vẫn giữ được sự cung kính trong tâm – Dù chỉ là một bát hương nhỏ; một chén nước đặt ngay ngắn – Thì đạo lý ấy vẫn còn nguyên giá trị.

Thiên tôn, địa ty – Hồn cốt đạo làm người
Thiên tôn, địa ty – Nền tảng ứng xử trong gia đình truyền thống ( Ảnh internet )

Thiên tôn, địa ty – Nền tảng ứng xử trong gia đình truyền thống

Trong ngôi nhà Việt, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái; anh chị em, người lớn và người nhỏ tuổi đều được xây dựng trên tinh thần “trên kính dưới nhường”; “cha mẹ là trời, là đất”. Đây chính là cách biểu hiện sâu sắc nhất của tư tưởng thiên tôn, địa ty trong đời sống.

Con cái có trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ khi già yếu, ốm đau. Anh em trong nhà phải đoàn kết; nhường nhịn, thương yêu lẫn nhau. Câu ca dao xưa vẫn còn nguyên giá trị
Anh em như thể tay chân – Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần.

Xưa kia, mỗi đứa trẻ được dạy từ tấm bé cách khoanh tay chào người lớn; cách nói lời thưa gửi; cách gắp miếng ngon mời ông bà, cha mẹ. Mỗi cử chỉ nhỏ ấy đều phản ánh một nền nếp lớn – Nề nếp được nuôi dưỡng từ tinh thần tôn kính trời đất; sống biết ơn tổ tiên.

Ngày nay, trong vòng quay bận rộn của công việc và công nghệ; nhiều giá trị có phần mai một. Nhưng chỉ cần trong bữa cơm gia đình vẫn còn lời hỏi han; trong dịp giỗ tết vẫn còn người thắp hương nhớ tổ tiên; thì đạo lý xưa vẫn sống trong lòng người Việt.

Thiên tôn, địa ty – Đạo nghĩa trong mối quan hệ thầy trò, đồng môn

Không chỉ trong gia đình, tư tưởng thiên tôn, địa ty còn được thể hiện sâu sắc trong quan hệ thầy trò và đồng môn – Một nét đẹp văn hóa riêng có của người Việt.

Người thầy không chỉ truyền dạy chữ nghĩa; mà còn là người mở lối đạo lý; gieo mầm nhân cách. Thầy như trời cao dẫn đường. Trò như đất thấp; khiêm nhường đón nhận. Ngày xưa, học trò đến nhà thầy đều khoanh tay cúi chào; mang theo chút lễ mọn như củ khoai, bắp ngô, quả chuối để thể hiện lòng biết ơn và kính trọng.

Thiên tôn, địa ty – Hồn cốt đạo làm người
Thiên tôn, địa ty – Đạo nghĩa trong mối quan hệ thầy trò, đồng môn ( Ảnh internet )

Trong lớp học, người học trước truyền lại cho người học sau. Anh chị lớp trên dìu dắt đàn em lớp dưới, gọi nhau là “huynh đệ đồng môn” – Xem nhau như ruột thịt. Đó chính là tinh thần “thiên tôn” – Tôn trọng người đi trước, và “địa ty” – Gìn giữ tình nghĩa đồng lòng.

Ngày nay, nhiều học sinh gọi thầy cô là “idol”; là “bạn” trong thế giới số. Dù cách xưng hô có khác, nhưng nếu trong lòng vẫn còn sự biết ơn chân thành; vẫn giữ lễ phép khi gặp thầy, vẫn yêu quý bạn học cũ – Thì mạch nghĩa truyền thống vẫn chưa hề đứt đoạn.

Thiên tôn, địa ty – Gìn giữ đạo lý giữa đời sống hiện đại

Trong thế giới hiện đại đầy biến động, thiên tôn, địa ty không phải là thứ cổ xưa lạc hậu, mà chính là nền tảng vững chắc để con người sống có đạo đức, trách nhiệm và lòng biết ơn.

Tôn kính trời đất giúp chúng ta sống thuận theo tự nhiên, biết quý trọng môi trường, bảo vệ đất đai – nơi nuôi dưỡng sự sống. Biết ơn tổ tiên giúp ta sống nhân hậu, hiếu nghĩa và gắn kết gia đình. Tôn trọng thầy cô và yêu thương đồng môn giúp chúng ta xây dựng cộng đồng lành mạnh, nhân văn.

Không cần những lễ nghi lớn lao. Chỉ cần một cái cúi đầu trước bàn thờ tổ tiên; một câu chào thầy cũ; một cái nắm tay bạn học xưa – Ay là đã giữ lại được hồn cốt dân tộc trong từng hơi thở.

Giữ thiên tôn, địa ty – Giữ lấy đạo làm người Việt Nam

Thiên tôn, địa ty là đạo lý không cần ghi vào sách; mà được lưu trong lòng người; truyền qua mỗi lời dạy, mỗi cử chỉ sống. Từ mái nhà quê rợp bóng cau đến lớp học làng dưới bóng tre; đạo lý ấy đã bồi đắp nên nhân cách biết ơn; khiêm nhường, nghĩa tình.

Giữa những tòa nhà cao tầng, giữa phố thị ồn ã; nếu người Việt còn giữ được lòng tôn kính trời đất; còn nhớ thầy, còn thương bạn, còn cúi đầu trước bàn thờ tổ tiên… thì dù thời đại có đổi thay, đạo lý Việt vẫn còn nguyên vẹn – Lặng lẽ mà bền bỉ như đất; thẳm sâu mà vững chãi như trời.