Tập tục ngũ phản – Giường tre, phản gỗ đã từng hiện diện trong hầu hết gia đình Việt xưa, từ vùng đồng bằng Bắc Bộ cho đến miền Trung đầy nắng gió. Không chỉ là nơi để ngả lưng, phản còn là trung tâm sinh hoạt, là biểu tượng cho nếp sống thanh tao, nền nếp. Qua từng miền đất, phản gỗ mít hay phản tre nứa không đơn thuần là vật dụng, mà là hồn cốt văn hóa dân tộc – Thứ rất cần được trân quý và gìn giữ trong nhịp sống hiện đại hôm nay.

Tập tục ngũ phản – Giường tre, phản gỗ và nét đặc trưng theo vùng miền

Tập tục ngũ phản – giường tre, phản gỗ là nét đặc sắc
Phản không chỉ là vật nằm – Mà là nếp sống của gia phong Việt( Ảnh: internet ).

Ở miền Bắc, nhất là các tỉnh như Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nam, chiếc phản gỗ mít luôn là trung tâm của gian nhà gỗ ba gian hai chái. Gỗ mít mềm, thơm, ít cong vênh, lại bền theo năm tháng. Nhà nào khá giả còn có phản gỗ lim, gỗ dổi – Nhẵn bóng, chạm khắc đơn sơ mà trang nhã. Vào mùa hè, phản mát lạnh. Đông về; chỉ cần tấm đệm bông, là cả nhà có thể quây quần bên nhau.

Ở miền Trung – Nơi khí hậu khắc nghiệt hơn, giường tre và phản tre nứa phổ biến hơn cả. Tre được phơi khô, chẻ nan, đan ghép tỉ mỉ thành mặt phản; vừa nhẹ, vừa thông thoáng. Người Huế, Quảng Nam, Nghệ An… ;hông xa lạ với hình ảnh ông đồ già ngồi dạy chữ bên phản tre, hay cụ bà vấn khăn nằm quạt mo dưới giàn thiên lý.

Mỗi vùng một kiểu phản, một cách dùng, nhưng đều hướng về sự giản dị; thuận tự nhiên, đề cao tính cộng đồng và sự gắn bó trong gia đình.

Phản không chỉ là vật nằm – Mà là nếp sống của gia phong Việt

Tập tục ngũ phản – giường tre, phản gỗ là nét đặc sắc
Tập tục ngũ phản – Giường tre, phản gỗ trong các gia đình giàu có xưa ( Ảnh: internet ).

Không như chiếc giường hiện đại được đưa vào phòng riên;, phản ngày xưa thường đặt nơi gian giữa; nơi mọi sinh hoạt chung diễn ra. Trẻ con học bài, người lớn tiếp khách, ăn cơm, uống trà…Tất cả đều xoay quanh mặt phản. Trong những buổi trưa hè yên tĩnh, giấc ngủ trưa của bà; tiếng ru của mẹ, câu chuyện cổ tích ông kể… Đều vang lên từ đó
.
Phản còn là nơi giữ gìn gia phong. Trẻ con lên phản phải ngồi khoanh chân; lễ phép. Khách quý được mời ngồi phản là một cách thể hiện sự tôn trọng. Vào dịp giỗ Tết; phản trở thành bàn lễ, nơi dâng hương hoa, bánh trái. Ấy là nơi nối nhịp giữa người sống và tổ tiên, giữa quá khứ và hiện tại.

Tập tục ngũ phản – Giường tre, phản gỗ trong các gia đình giàu có xưa

Khác với suy nghĩ phổ biến hiện nay; rằng phản chỉ là vật dụng thời nghèo khó; ngay cả những gia đình quyền quý xưa kia cũng xem trọng việc dùng phản. Phản không phải là biểu tượng của thiếu thốn; mà là dấu hiệu của sự chừng mực, nề nếp và gần gũi thiên nhiên.

Những gia đình nho sĩ; quan viên thường đặt phản gỗ lớn trong gian giữa; dùng để dạy học, tiếp khách văn chương, thậm chí làm nơi dạy con cái đạo lý. Nhiều dòng họ còn lưu giữ phản cổ truyền đời – Nơi ông nội đã dạy chữ; bà nội may vá, cha mẹ luận bàn chuyện làng nước. Đó là những báu vật không bán được bằng tiền, chỉ có thể trao bằng lòng hiếu kính.