Hát xẩm là nét văn hóa dân gian đặc sắc, từng vang vọng nơi chợ quê, ga tàu. Dù không còn phổ biến trong đời sống hiện đại, tiếng xẩm vẫn sống mãi trong ký ức người Việt như lời ru buồn man mác, thấm đẫm hồn quê và truyền thống dân tộc.

Hát xẩm – Âm thanh tuổi thơ từ những buổi chợ quê

Tuổi thơ tôi lớn lên giữa một thị trấn nhỏ, nơi có phiên chợ họp mỗi sáng mồng năm và rằm hàng tháng. Khi nắng còn chưa đủ ấm mặt đất, người đi chợ đã lác đác kéo về, và từ đầu chợ, tôi nghe văng vẳng tiếng hát xẩm ngân lên – Tiếng đàn nhị trầm buồn quyện với giọng người mù đầy xúc cảm:

Không ai dạy tôi hát xẩ; nhưng tôi thuộc lòng từng câu. Bởi không phải thứ để học; mà là thứ để sống – Như khí trời, như tiếng gió luồn qua mái tranh; như tiếng lòng người mẹ ru con trong những đêm mất mùa.

Hát xẩm – Nỗi đời được kể bằng lời ca dân dã

Tôi vẫn nhớ ông lão mù ngồi bên vệ chợ; khuôn mặt rám nắng; tay cầm đàn bầu; cạnh chiếc hộp gỗ cũ kỹ để người qua đường thả vài đồng bạc lẻ. Ông ít nói, nhưng khi cất tiếng hát xẩm; cả khu chợ như chùng xuống. Mỗi bài xẩm là một câu chuyện: chuyện đạo lý, chuyện tình quê, chuyện nhân gian.

Hát xẩm – Tiếng vọng lặng thầm giữa phố phường hôm nay
Hát xẩm – Vang vọng từ những chuyến tàu và ký ức Hà Nội xưa ( Ảnh :internet ).

Ngày ấy, tôi không hiểu hết ý nghĩa, nhưng về sau; khi cha mẹ đã bạc tóc, tôi mới thấm từng câu – Như thể xẩm đã gieo vào tim mình một hạt mầm yêu thương từ thuở bé.

Hát xẩm – Vang vọng từ những chuyến tàu và ký ức Hà Nội xưa

Thời gian sau, khi chuyển lên Hà Nội; tôi từng nghe trên những chuyến tàu điện leng keng chạy dọc Hàng Đào; Hàng Ngang. Giọng hát của người đàn ông mù bám vào toa tàu; hòa với tiếng bánh sắt và còi tàu; ngân nga giữa dòng người hối hả:

Rồi tàu điện biến mất, người hát cũng vắng bóng. Cả một không gian sống động ấy – Tiếng xẩm, tiếng tàu, tiếng bước chân; Như tan vào những tầng bê tông của phố thị mới.

Hát xẩm – Giữ lại trong hoài niệm và không gian số

Tôi dừng bước. Không phải vì bài hát quá buồn; mà vì nó khiến tôi nhớ lại một thời đã qua – Khi xẩm còn là tiếng gọi thân quen của một nền văn hóa không cần sân khấu; không cần micro, chỉ cần trái tim.

Hát xẩm – Tiếng vọng lặng thầm giữa phố phường hôm nay
Hát xẩm – Giữ lại trong hoài niệm và không gian số ( Ảnh :internet ).

Ngày nay, hát xẩm sống lại nhờ các nghệ sĩ như Mai Tuyết Hoa; Nguyễn Quang Long… Nhiều bài xẩm cổ đã được phục dựng và phát hành trên các nền tảng như YouTube, Spotify, Zing MP3. Người trẻ giờ có thể nghe và tải nhạc hát xẩm dễ dàng; nhưng không còn nhiều người hát.

Hát xẩm – Báu vật dân gian đang dần khuất bóng

Sau khi nghệ nhân Hà Thị Cầu – “Báu vật nhân văn sống” của làng hát xẩm – Qua đời, những người biết xẩm cổ còn lại chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa từng chia sẻ:

Thế nhưng, hát xẩm không được giảng dạy rộng rãi; không có sân khấu cố định; cũng chưa được đưa chính thức vào chương trình văn hóa ở các địa phương. Với những vùng quê như Chí Linh (Hải Dương) – Nơi có truyền thống trống quân – Việc hình thành các CLB xẩm là hoàn toàn khả thi nếu có sự vào cuộc của ngành giáo dục và văn hóa.