Cây dâu tằm từ lâu đã trở thành hình ảnh quen thuộc trong ký ức làng quê Việt. Không chỉ dùng để nuôi tằm dệt lụa – Một nghề truyền thống lâu đời, cây dâu còn được xem là “kho báu tự nhiên” với nhiều công dụng chữa bệnh trong Đông y. Từ lá, vỏ; cành đến quả dâu đều có thể sử dụng làm thuốc, mang lại giá trị cao trong việc điều trị các bệnh về gan, xương khớp; mất ngủ, cao huyết áp và nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Đặc điểm cây dâu tằm

Cây dâu tằm (tên khoa học Morus alba), thuộc họ Dâu tằm (Moraceae), có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng đã gắn bó với văn hóa và đời sống người Việt suốt hàng trăm năm qua.

  • Thân: Cây bụi hoặc thân gỗ nhỏ, cao 3–5m, thân nhẵn hoặc có lông.
  • Lá: Hình tim, mép răng cưa, xanh thẫm, là thức ăn chính của con tằm.
  • Hoa: Nhỏ, mọc thành chùm.
  • Quả: Chín có màu đỏ tím hoặc đen, vị chua ngọt, mọng nước, ăn được.

Cây dâu ưa khí hậu nhiệt đới ẩm, thường được trồng ở các tỉnh miền Bắc; miền Trung và một số vùng cao nguyên phía Nam.

Cây dâu tằm – Từ vườn quê đến y học cổ truyền
Từ một loài cây dân dã trong vườn nhà, đã vượt ra khỏi vai trò nuôi tằm, bước vào kho tàng y học cổ truyền với vô vàn lợi ích (Ảnh: Internet)

Cây dâu tằm trong văn hóa và đời sống người Việt

Dâu tằm không chỉ gắn liền với nghề nuôi tằm dệt lụa – Một biểu tượng của sự cần cù, tinh tế trong văn hóa Việt; mà còn là cây thuốc dân gian quý giá. Trong đời sống nông thôn, dâu tằm được trồng ven vườn; dọc bờ ao, làm bóng râm và cho quả ăn chơi trong mùa hè.

Hình ảnh bà hái lá dâu cho tằm, mẹ ngâm rượu dâu, trẻ con leo trèo hái quả – Tất cả làm nên một phần ký ức ngọt ngào của nhiều thế hệ người Việt.

Công dụng y học của các bộ phận cây dâu tằm

Trong Đông y: cây dâu được gọi là “Tang” – Mỗi bộ phận của cây đều có tên và công dụng riêng:

  • Lá dâu (Tang diệp): vị ngọt, tính hàn – Trị cảm mạo, ho khan, viêm họng, cao huyết áp.
  • Cành dâu (Tang chi): vị đắng, tính bình – Hỗ trợ điều trị phong thấp, đau nhức khớp.
  • Vỏ rễ (Tang bạch bì): vị ngọt, tính hàn – Chữa ho có đờm, phù nề, tiểu tiện ít.
  • Quả dâu (Tang thầm): vị ngọt, tính mát – Bổ huyết, an thần, nhuận tràng, tốt cho mắt.
  • Tằm tang (tằm bị bệnh do ăn lá dâu chứa nấm): được sấy khô làm dược liệu chữa sốt cao, co giật ở trẻ nhỏ.

Y học hiện đại: dâu tằm cũng đã chứng minh cây dâu chứa nhiều hoạt chất sinh học như: anthocyanin, flavonoid, rutin, resveratrol, vitamin C, E, sắt, canxi… giúp:

  • Kháng viêm, chống oxy hóa mạnh.
  • Giảm cholesterol, điều hòa huyết áp.
  • Hỗ trợ chức năng gan, giảm men gan.
  • Bổ máu, cải thiện giấc ngủ.

Một số bài thuốc dân gian từ cây dâu tằm

  • Trị mất ngủ, suy nhược thần kinh: Dùng quả dâu tươi hoặc khô 30g, sắc với nước hoặc nấu chè dâu ăn mỗi tối.
  • Hạ huyết áp: Lá dâu non 10g, hãm nước sôi như trà, uống 2 lần/ngày.
  • Đau nhức xương khớp, phong thấp: Cành dâu 30g, thiên niên kiện 15g, rễ cỏ xước 10g. Sắc uống mỗi ngày 1 thang.
  • Trẻ em sốt cao, co giật: Dùng tằm tang sao vàng, sắc lấy nước uống 2–3 lần/ngày.
  • Nhuận tràng, táo bón: Quả dâu chín nấu thành mứt hoặc ngâm rượu uống mỗi ngày 1 ly nhỏ.

Cây dâu tằm và ứng dụng trong ẩm thực – Chăm sóc sức khỏe

Ngày nay, ngoài việc sử dụng làm thuốc, quả dâu tằm còn được chế biến thành các sản phẩm đa dạng:

Cây dâu tằm – Từ vườn quê đến y học cổ truyền
Quả dâu tằm còn được chế biến thành các sản phẩm đa dạng (Ảnh: Internet)
  • Nước cốt dâu: giải khát, tăng cường sức đề kháng.
  • Rượu dâu: hỗ trợ tiêu hóa, bổ máu.
  • Mứt, siro, bánh dâu: thực phẩm giàu vitamin, phù hợp với cả trẻ em và người cao tuổi.
  • Mặt nạ từ quả dâu: dưỡng da, chống lão hóa, làm sáng da tự nhiên.

Cây dâu đang dần quay lại với cuộc sống hiện đại như một loại thực phẩm – Dược liệu quý giá, mang tính ứng dụng cao.

Lưu ý khi sử dụng cây dâu tằm

  • Không nên ăn quá nhiều quả dâu sống cùng lúc vì dễ gây lạnh bụng, tiêu chảy.
  • Người tỳ vị hư hàn (hay lạnh bụng, tiêu hóa kém) nên dùng liều lượng thấp.
  • Rễ và cành dâu khi dùng cần được sơ chế đúng cách (phơi khô, sao vàng) để tránh độc tính nhẹ.
  • Phụ nữ mang thai không nên dùng tùy tiện các bài thuốc từ rễ hoặc cành dâu.

Dâu tằm cây nhà lá vườn, dược liệu quý báu

Cây dâu tằm – Từ một loài cây dân dã trong vườn nhà, đã vượt ra khỏi vai trò nuôi tằm; bước vào kho tàng y học cổ truyền với vô vàn lợi ích. Mỗi chiếc lá, mỗi quả dâu nhỏ bé đều ẩn chứa giá trị dưỡng sinh to lớn, xứng đáng được trân trọng và phát huy.

Giữa cuộc sống hiện đại đầy áp lực, quay về với những phương thuốc thiên nhiên như dâu tằm không chỉ là xu hướng mà còn là sự trở về với gốc rễ – Nơi sức khỏe được nuôi dưỡng bằng những điều thuần khiết, giản dị và lâu bền.