Áo chàm người Tày không chỉ là một trang phục truyền thống; mà còn là biểu tượng lặng thầm của cả một nền văn hóa thấm đẫm tình đất; tình người. Màu chàm thẫm, mộc mạc như chiều đông trên đỉnh núi; gợi lên trong lòng bao thế hệ ký ức về một thời đã xa – Nơi người mẹ gùi con lên nương; nơi chợ phiên rộn rã, và nơi những mối tình nở giữa vạt rừng xanh.

Áo chàm người Tày và miền ký ức tuổi thơ

Tuổi thơ của nhiều người con vùng Đông Bắc gắn liền với áo chàm người Tày – Chiếc áo cổ tròn; khuy vắt bên nách; đơn sơ mà thấm đượm tình mẫu tử. Tôi còn nhớ như in mỗi sáng sớm đông giá; mẹ mặc áo chàm, đầu vấn khăn; tay xách đôi gà ra chợ. Áo mẹ đã sờn vai nhưng thơm nồng mùi lá chàm và khói bếp.

Những vạt áo chàm ấy đã đi qua bao mùa rẫy; bao ngày mưa gió, bao buổi chiều mẹ ngồi khâu áo dưới chân núi; ánh tà dương rọi nghiêng trên mái tóc mẹ đã điểm sợi bạc. Ngày ấy, tôi chưa biết áo chàm người Tày là biểu tượng của cả một nền văn hóa; chỉ biết đó là một phần của mẹ; của quê hương, của những điều không thể gọi tên.

Áo chàm người tày
Áo chàm người Tày – Tình yêu, sự thủy chung và bản sắc trường tồn ( Ảnh internet ).

Áo chàm người Tày – Màu sắc của đất trời và tâm linh

Không phải ngẫu nhiên mà người Tày chọn màu chàm làm chủ đạo cho trang phục truyền thống. Chiếc áo ấy là kết quả của quá trình nhuộm vải bằng cây tràm – Một loài cây mọc nhiều ở vùng núi phía Bắc; Lá tràm sau khi phơi khô được ủ kỹ; ngâm nhiều ngày trong nước; lọc lấy dịch chàm để nhuộm vải.

Màu chàm tượng trưng cho bầu trời; cây cỏ và tâm hồn đất mẹ; thể hiện lối sống gắn bó với thiên nhiên; đức tính giản dị và khiêm nhường. Trong tâm linh người Tày; áo chàm mang ý nghĩa bảo vệ, gìn giữ vía; là trang phục không thể thiếu trong các lễ hội; ngày cưới, lễ Tết hay cả khi tiễn biệt người thân về cõi vĩnh hằng.

Áo chàm người Tày – Tấm lòng và bàn tay người phụ nữ

Không chỉ là trang phục; chiếc áo ấy còn là biểu tượng của sự khéo léo; kiên trì và tình yêu quê hương của người phụ nữ Tày. Từ việc trồng cây lanh; dệt vải; nhuộm chàm; đến cắt may áo – Tất cả đều cần sự tỉ mỉ và tinh tế. Đây không chỉ là lao động; mà là một hành trình gửi gắm tình cảm vào từng mũi kim, từng đường chỉ.

Bà Triệu Thị H’Múa – Một nghệ nhân cao tuổi ở bản Khuổi Nặm, từng xúc động chia sẻ:

“Mỗi chiếc áo chàm là một câu chuyện. Là tấm lòng mẹ dành cho con gái trước khi về nhà chồng; là tình cảm trao gửi không lời của người vợ, người mẹ, người bà.”

Những chiếc áo chàm người Tày chính là hồi môn tinh thần; là sợi dây kết nối giữa các thế hệ; giữa quá khứ và hiện tại.

Áo chàm người Tày – Tình yêu, sự thủy chung và bản sắc trường tồn

Người Tày không dùng màu chàm để tô điểm vẻ ngoài; mà để thể hiện nội tâm – Sự thủy chung, bền bỉ như đá núi. Ngày cưới, cô dâu chú rể đều mặc áo chàm; đầu đội khăn chàm, tay đeo trang sức bạc – Tượng trưng cho sự hòa hợp giữa con người với trời đất; giữa hai gia đình và hai tâm hồn.

Áo chàm người tày
Áo chàm người Tày – Tấm lòng và bàn tay người phụ nữ ( Ảnh internet ).

Dù đi rừng, đi nương hay trong lễ hội; áo chàm người Tày vẫn hiện diện như một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Có những người con đi làm ăn xa; vẫn mang theo chiếc áo mẹ may, như mang theo cả quê nhà. Dẫu thời gian đổi thay; chiếc áo chàm vẫn giữ được chỗ đứng trong tâm thức người Tày như một lời nhắc nhớ về cội nguồn.

Áo chàm người Tày – Hồi sinh trong hơi thở hiện đại

Ngày nay, dù trang phục hiện đại ngày càng phổ biến; nhưng chiếc áo ấy vẫn âm thầm “hồi sinh” trong làn sóng bảo tồn văn hóa dân tộc. Nhiều bạn trẻ học cách nhuộm chàm; may áo, kết hợp truyền thống với thời trang hiện đại để đưa áo chàm trở lại đời sống hằng ngày.

Tại các điểm du lịch cộng đồng như Pác Ngòi (Bắc Kạn); người dân mở lớp dạy nhuộm vải; trải nghiệm mặc ;chiếc áo ấy vẫn thu hút không ít du khách trong và ngoài nước. Áo chàm đã bước ra khỏi bản làng; đi đến các sân khấu; triển lãm và cả các sàn thời trang dân tộc.

Áo chàm người Tày – Không chỉ là một bộ trang phục truyền thống; mà là biểu tượng tinh thần; là ký ức và là nhịp cầu nối giữa các thế hệ. Trong tiếng khung cửi lách cách,;trong làn sương mờ bảng lảng trên mái nhà sàn; trong ánh mắt mẹ nhìn con xa xăm; chiếc áo chàm vẫn còn đó – Như lời ru ngọt ngào của núi rừng Đông Bắc vang vọng mãi giữa lòng người.