Cây cỏ lào (tên khoa học: Chromolaena odorata) nổi bật như một phương thuốc dân gian gắn liền với đời sống của người dân nông thôn Việt Nam. Không chỉ là loại cây mọc hoang phổ biến ở ven đường; bờ ruộng, rừng núi, cỏ lào còn được biết đến như một vị thuốc đa công dụng, đặc biệt trong điều trị viêm nhiễm, cầm máu và làm lành vết thương.

Đặc điểm nhận biết cây cỏ lào

Cỏ lào thuộc họ Cúc (Asteraceae), là cây thân thảo sống lâu năm, mọc thành bụi cao khoảng 1 – 2m. Thân cây có lông mềm, chia nhiều cành, khi vò nát có mùi thơm đặc trưng. Lá cây mọc đối, hình trứng thuôn dài, mép có răng cưa và phủ lông nhỏ. Hoa cỏ lào màu tím nhạt hoặc trắng ngà, tụ thành cụm ở đầu cành. Quả bé, khô và có lông tơ giúp phát tán bằng gió.

Loài cây này mọc tự nhiên ở nhiều tỉnh thành nước ta, đặc biệt tại vùng trung du; miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Cỏ lào phát triển mạnh mẽ vào mùa mưa và rất dễ trồng, dễ sống trên đất cằn cỗi.

Thành phần hoạt chất chính

Các nghiên cứu dược lý hiện đại đã chỉ ra rằng cây cỏ lào chứa nhiều hoạt chất sinh học quý như flavonoid; alkaloid, tannin, saponin, terpenoid và các tinh dầu có tác dụng kháng khuẩn; chống viêm, cầm máu, chống oxy hóa và làm lành vết thương nhanh chóng.

Trong đó, flavonoid đóng vai trò nổi bật trong việc bảo vệ thành mạch máu; chống gốc tự do và chống viêm. Tinh dầu có khả năng kháng khuẩn mạnh đối với nhiều loại vi khuẩn gây bệnh ngoài da và đường ruột.

Cây cỏ lào - Từ dân gian đến nghiên cứu hiện đại
Cỏ lào, biểu tượng cho sự gắn bó mật thiết giữa thiên nhiên và đời sống con người (Ảnh: Internet)

Công dụng của cây cỏ lào trong y học cổ truyền

Cầm máu, làm lành vết thương

Một trong những công dụng nổi bật nhất của cây cỏ lào là cầm máu và làm lành các vết thương ngoài da. Khi bị đứt tay, xây xước hay chảy máu; người dân thường hái lá cỏ lào, rửa sạch, giã nát và đắp trực tiếp lên vết thương. Nhựa của lá giúp cầm máu nhanh chóng, sát trùng và thúc đẩy quá trình tái tạo da non.

Đây là bài thuốc quen thuộc với người dân vùng sâu vùng xa, nơi dịch vụ y tế còn hạn chế. Cỏ lào vì thế trở thành “tủ thuốc thiên nhiên” không thể thiếu.

Điều trị viêm loét, trĩ và đau dạ dày

Với đặc tính kháng viêm và kháng khuẩn; cỏ lào thường được sử dụng trong điều trị các bệnh như viêm loét dạ dày; đau bụng do viêm ruột, viêm đại tràng. Bài thuốc thường được dùng là sắc lá cỏ lào khô uống hàng ngày hoặc kết hợp với các vị thuốc khác như bạch truật; cam thảo, bồ công anh.

Ngoài ra, cỏ lào còn được dùng hỗ trợ điều trị trĩ nội; trĩ ngoại nhờ khả năng cầm máu và giảm viêm. Người bệnh có thể uống nước sắc và dùng nước lá tươi xông hậu môn hàng ngày.

Hỗ trợ điều trị bệnh về da

Cỏ lào được ứng dụng phổ biến trong các bệnh lý ngoài da như chàm, viêm da, mụn nhọt, nấm da và ghẻ. Nước sắc hoặc lá tươi giã đắp giúp giảm sưng tấy, tiêu viêm và làm khô vết thương nhanh chóng. Một số bài thuốc dân gian còn kết hợp cỏ lào với lá trầu không, lá lốt để tăng hiệu quả trị nấm.

  • Chữa chảy máu do vết thương: Lá cỏ lào tươi rửa sạch, giã nát, đắp trực tiếp lên vết thương.
  • Chữa viêm họng: Dùng 15 – 20g lá cỏ lào khô sắc với 500ml nước còn 200ml, chia làm 2 lần uống trong ngày.
  • Điều trị đau dạ dày: Kết hợp cỏ lào khô 20g, lá khổ sâm 10g, bạch truật 10g, cam thảo 6g sắc uống mỗi ngày.
  • Trị trĩ nội, trĩ ngoại: Lá cỏ lào 30g nấu nước xông, sau đó rửa hậu môn mỗi ngày 1 – 2 lần.
  • lTrị viêm da, ghẻ ngứa: Dùng lá cỏ lào tươi nấu nước tắm hoặc giã nát đắp lên vùng da bị bệnh.
Cây cỏ lào - Từ dân gian đến nghiên cứu hiện đại
Cây cỏ lào, một loài cây mọc hoang ven đường nay đã trở thành vị thuốc quý trong kho tàng y học dân tộc (Ảnh: Internet)

Ứng dụng hiện đại của cây cỏ lào

Với những tiềm năng dược lý mạnh mẽ; cây cỏ lào không chỉ dừng lại ở các bài thuốc dân gian mà còn đang dần được nghiên cứu và ứng dụng trong y học hiện đại, dược phẩm và công nghệ sinh học.

Chế phẩm kháng khuẩn từ cỏ lào

Các nhà khoa học đã chứng minh tinh dầu chiết xuất từ lá và thân cây cỏ lào có khả năng ức chế mạnh đối với nhiều vi khuẩn gây bệnh như Staphylococcus aureus; Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa… Nhờ đó, nhiều loại thuốc xịt sát khuẩn; thuốc mỡ bôi ngoài da có chứa chiết xuất cỏ lào đã được bào chế để hỗ trợ điều trị vết thương hở, bỏng nhẹ; mụn nhọt, vết côn trùng cắn và viêm da.

Điều chế thuốc trị viêm loét và trĩ

Từ tác dụng chống viêm và làm lành tổn thương niêm mạc; các công ty dược phẩm trong và ngoài nước đang phát triển viên nang mềm hoặc trà thảo dược từ cỏ lào hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày – Tá tràng; viêm đại tràng mãn tính và trĩ nội – Trĩ ngoại. Những sản phẩm này có ưu điểm là dễ sử dụng; tiện bảo quản và phù hợp với người bệnh không có điều kiện sắc thuốc truyền thống.

Với đặc tính làm dịu da, kháng khuẩn và chống oxy hóa; chiết xuất cỏ lào đang được ứng dụng trong mỹ phẩm chăm sóc da mụn, xà phòng diệt khuẩn; kem dưỡng da thảo mộc và mặt nạ thiên nhiên. Đặc biệt, các sản phẩm này phù hợp với xu hướng làm đẹp “xanh”; an toàn và thân thiện với làn da nhạy cảm.

Thức ăn bổ sung trong chăn nuôi

Trong ngành nông nghiệp hữu cơ, cỏ lào đang được nghiên cứu làm phụ gia sinh học trong thức ăn chăn nuôi giúp tăng cường đề kháng; giảm sử dụng kháng sinh hóa học. Ủ cỏ lào lên men hoặc phơi khô làm thức ăn cho trâu bò; lợn, gà đã được chứng minh là giúp vật nuôi tăng trọng tự nhiên, giảm tỷ lệ mắc bệnh tiêu hóa và viêm nhiễm.

Khả năng hỗ trợ điều trị bệnh ung thư

Một số nghiên cứu sơ bộ đã ghi nhận khả năng ức chế tế bào ung thư ở mức độ nhất định từ dịch chiết cỏ lào. Các flavonoid và triterpenoid trong cây có tác dụng gây độc chọn lọc với tế bào khối u; đồng thời chống oxy hóa mạnh giúp bảo vệ tế bào lành. Dù còn cần thêm nhiều nghiên cứu lâm sàng; nhưng đây là hướng đi hứa hẹn trong điều trị hỗ trợ bệnh ung thư bằng dược liệu tự nhiên

Lưu ý khi sử dụng cây cỏ lào

Dù là thảo dược lành tính nhưng cỏ lào vẫn cần được sử dụng đúng cách:

  • Không nên dùng cho phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ dưới 2 tuổi nếu không có chỉ định của thầy thuốc.
  • Tránh dùng liều cao hoặc kéo dài vì có thể gây kích ứng nhẹ ở người nhạy cảm.
  • Nên chọn cây sạch, không nhiễm hóa chất, thuốc trừ sâu hoặc mọc ở khu vực ô nhiễm.