Trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam, cây xương khỉ – còn được biết đến với tên gọi cây bìm bịp – Là một trong những loại dược liệu dân gian quen thuộc; gắn bó với đời sống của người nông dân từ bao đời nay. Với hình dáng mộc mạc và khả năng chữa lành đáng chú ý, cây xương khỉ được ví như “thầy thuốc xanh” âm thầm chăm sóc sức khỏe cho bao thế hệ người Việt.
- Cây trinh nữ hoàng cung – Thuốc quý cho phụ nữ
- Bánh mì ông Tròn – Từ hương vị đến tấm lòng
- Tùng Dương: Nghệ sĩ Việt Nam đầu tiên nhận Giải thưởng Âm nhạc Nhật Bản 2025
Xem nhanh
Cây xương khỉ là cây gì?
Cây xương khỉ (tên khoa học: Clinacanthus nutans) thuộc họ Ô rô (Acanthaceae), còn có nhiều tên gọi khác như cây bìm bịp, mảnh cộng, khỉ gió. Đây là cây thân thảo, cao khoảng 1–1,5 mét, thân tròn, màu xanh nhạt. Lá cây hình mũi mác, mọc đối, mềm và có màu xanh tươi. Hoa có màu đỏ tía hoặc đỏ sẫm, mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành.
Loài cây này thường mọc hoang ở vùng nông thôn, đặc biệt tại các tỉnh miền Trung và miền Nam Việt Nam. Ngày nay, được trồng phổ biến để làm thuốc nhờ vào những công dụng quý báu trong chữa bệnh.
Thành phần hóa học của cây xương khỉ
Cây xương khỉ chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học mạnh, bao gồm:
- Flavonoid: Chống oxy hóa, kháng viêm
- Saponin: Hỗ trợ miễn dịch, làm sạch cơ thể
- Triterpenoid: Có tác dụng chống viêm và hỗ trợ điều trị khối u
- Glycoside, tanin, alkaloid: Tác động tích cực đến tiêu hóa và chuyển hóa
Chính nhờ những hợp chất này, cây xương khỉ được ứng dụng rộng rãi trong điều trị nhiều loại bệnh lý từ nhẹ đến nặng.
Công dụng nổi bật của cây xương khỉ
Theo y học cổ truyền, cây có vị ngọt nhạt; tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, tán ứ và hoạt huyết. Một số công dụng nổi bật gồm:
- Hỗ trợ điều trị ung thư: Một số nghiên cứu bước đầu cho thấy chiết xuất từ cây xương khỉ có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư (gan, phổi, vú, cổ tử cung…).
- Giảm đau, tiêu viêm: Dùng trong các bệnh viêm khớp, đau nhức xương khớp, thoái hóa khớp.
- Hỗ trợ điều trị bệnh gan: Thanh nhiệt, giải độc gan, hạ men gan.
- Điều trị viêm phế quản, ho lâu ngày: Giúp long đờm, giảm ho.
- Giúp mau lành vết thương: Lá tươi giã nát đắp lên vết thương hở, mụn nhọt, giúp sát khuẩn và làm lành da nhanh chóng.
Bài thuốc dân gian từ cây xương khỉ
- Hỗ trợ điều trị ung thư: Dùng 30–50g lá xương khỉ khô, sắc nước uống mỗi ngày; có thể kết hợp với các vị thuốc khác như xạ đen, bán chi liên.
- Viêm gan, men gan cao: Sắc 20–30g lá khô với 1 lít nước, chia uống 2 lần/ngày.
- Đau nhức xương khớp: Lá xương khỉ tươi giã nát với rượu, đắp lên vùng khớp đau ngày 1–2 lần.
- Lở loét, vết thương ngoài da: Dùng lá tươi rửa sạch, giã nát đắp trực tiếp lên vết thương.
Cây thuốc của ký ức làng quê
Đối với nhiều người dân nông thôn, đặc biệt là thế hệ trước, cây là một “thần dược” trong vườn. Mỗi khi đau nhức mình mẩy, cảm sốt hay trầy xước; mẹ lại ra vườn hái nắm lá bìm bịp đem giã nát đắp hoặc nấu nước cho uống. Vị thuốc đắng nhẹ nhưng hậu ngọt, mang đến cảm giác nhẹ nhàng; mát ruột, lại thân thuộc như hơi thở đồng quê. Đó không chỉ là vị thuốc, mà còn là một phần của ký ức yêu thương.
Lưu ý khi sử dụng
- Không dùng quá liều, liều khuyến nghị thường là 20–50g lá khô mỗi ngày.
- Phụ nữ mang thai, người đang điều trị bệnh nền nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
- Nên dùng cây sạch, không phun thuốc bảo vệ thực vật, ưu tiên tự trồng tại nhà.
Cây thuốc Nam trong đời sống hiện đại
Khi phong trào trở về với thảo dược thiên nhiên ngày càng lan rộng, cây xương khỉ dần trở lại như một người bạn đồng hành trong chăm sóc sức khỏe. Việc sử dụng xương khỉ kết hợp với chế độ sống lành mạnh giúp ngăn ngừa bệnh tật hiệu quả mà không gây tác dụng phụ như thuốc tây.
Ngày nay, nhiều sản phẩm chức năng từ cây xương khỉ đã được sản xuất như trà thảo dược, viên nang, cao khô… mang lại tiện lợi cho người dùng hiện đại.
Cây xương khỉ, một loài cây giản dị nơi vườn nhà, lại ẩn chứa sức mạnh chữa bệnh vô cùng quý giá. Từ kinh nghiệm dân gian đến các nghiên cứu khoa học hiện đại, cây xương khỉ ngày càng khẳng định vai trò là một dược liệu tự nhiên an toàn, hiệu quả. Giữa cuộc sống ồn ào, quay về với những cây thuốc Nam như xương khỉ chính là cách bảo vệ sức khỏe bền vững và gần gũi nhất.