Trong văn hóa dân gian Việt Nam, Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch) là dịp lễ thiêng liêng gắn với nhịp chuyển mùa và đời sống tinh thần, nơi tục “giết sâu bọ” tượng trưng cho sự thanh lọc, bảo vệ sức khỏe và gìn giữ hồn quê.
- Phép tắc gia đình – Gốc rễ bền sâu của văn hóa Việt
- Kính già – Yêu trẻ: Phép tắc trong văn hóa truyền thống Việt Nam
- Giỗ tổ tiên: mạch nguồn thiêng liêng trong văn hóa người người Việt
Xem nhanh
Tết Đoan Ngọ – Khi người Việt “giết sâu bọ” để giữ hồn quê
Tết Đoan Ngọ không ồn ào, không cần mâm cao cỗ đầy. Nó len lỏi vào đời sống người Việt như làn khói trầm trên bàn thờ tổ tiên; như vị nồng của cơm rượu nếp chạm đầu lưỡi trong buổi sớm tháng năm. Ngay từ sáng tinh mơ, khi mặt trời chưa ló rạng; cả gia đình đã quây quần bên mâm cơm giản dị để cùng nhau thực hiện nghi lễ “giết sâu bọ” – Một cách nói dân dã nhưng đầy ý nghĩa về việc thanh lọc cơ thể và xua đuổi tà khí.
Phong tục này xuất phát từ quan niệm dân gian: Vào thời điểm giao mùa đầu hè khi sâu bọ sinh sôi; cũng là lúc bệnh tật dễ phát sinh. Việc ăn các món đặc trưng như cơm rượu; hoa quả chua, chát không chỉ mang tính biểu tượng mà còn là biện pháp dân gian nhằm bảo vệ sức khỏe.
Cơm rượu nếp – Tinh hoa của đất trời và bàn tay mẹ
Trong mọi thức quà ngày Tết Đoan Ngọ, cơm rượu nếp là linh hồn. Đây không đơn thuần là món ăn; mà là kết tinh của đất phù sa; của những ngày tháng cần mẫn ngoài đồng và cả bàn tay khéo léo của người phụ nữ Việt. Những hạt nếp được chọn lọc kỹ lưỡng, ủ men đúng ngày, đúng giờ; được gói trong lá chuối và đặt nơi mát mẻ nhất trong nhà.
Mỗi chén cơm rượu sáng mùng 5 không chỉ để “giết sâu bọ” trong người – Tức giun sán, khí độc – Mà còn là cách người Việt xưa dạy nhau sống gần thiên nhiên; biết chăm sóc cơ thể và tinh thần bằng những gì giản dị nhất. Đó cũng là lúc trẻ con được mẹ mớm từng thìa rượu nếp với lời nhắn nhủ: “Ăn để sạch bụng, sạch dạ, cả năm không ốm.”
Mâm lễ Tết Đoan Ngọ – Đạm bạc mà đậm nghĩa tình
Người Việt xưa không cần mâm cao cỗ đầy để thể hiện lòng thành. Một mâm lễ Tết Đoan Ngọ thường chỉ có: Chén cơm rượu; trái khế chua hái sau vườn, quả bòng tròn căng từ bờ ao, nén hương trầm và chén nước vối. Nhưng chính sự đạm bạc ấy lại làm nên chiều sâu văn hóa. Đó là thứ lễ đơn sơ nhưng chan chứa yêu thương; là lời cảm tạ trời đất; tổ tiên và cũng là cách nhắc nhở con cháu sống hòa thuận với tự nhiên.
Giữ gìn phong tục “giết sâu bọ” – Gắn kết ký ức và hiện tại
Sau khi thắp hương, cả nhà cùng nhau chia phần lễ. Cái chua chát của khế, vị thơm nhẹ của bòng, men rượu cay dịu – Tất cả hòa vào nhau như một liều thuốc tinh thần dân gian; giúp con người trở nên thư thái, nhẹ nhõm hơn giữa dòng đời bộn bề.
Dù ngày nay nhịp sống hiện đại khiến nhiều phong tục có phần mai một; nhưng tinh thần của Tết Đoan Ngọ vẫn còn đó. Dù là nơi thành thị hay miền quê; nhiều gia đình vẫn giữ thói quen ăn cơm rượu sáng mùng 5, thắp nén hương tưởng nhớ tổ tiên, cùng ôn lại những câu chuyện xưa cũ.
Một cuộc điện thoại từ mẹ, một bữa sáng giản dị với chén cơm rượu nơi đất khách… đôi khi chỉ cần thế là đủ để ký ức tuổi thơ ùa về, về một mái hiên đầy nắng, về bàn tay mẹ lau vội mồ hôi, về tình cảm gia đình không gì thay thế được.
Tết Đoan Ngọ – Khoảng lặng giữa nhịp sống hiện đại
Hơn cả một nghi lễ truyền thống, Tết Đoan Ngọ là điểm dừng của tâm hồn. Là lúc mỗi người tự soi chiếu lại mình, loại bỏ những “sâu bọ” trong lòng, là mệt mỏi, là nóng giận, là tổn thương âm thầm. Đó là bài học sâu sắc mà tổ tiên đã truyền lại, muốn sống khỏe mạnh, trước hết phải sống an lành trong tâm trí.
Ngày nay, khi đời sống càng phát triển, càng cần lắm những khoảng lặng như Tết Đoan Ngọ để mỗi người biết trân trọng sức khỏe, gia đình và cội nguồn văn hóa. Một chén cơm rượu đầu ngày, một nén nhang trên bàn thờ tổ tiên, một mâm trái cây quê nhà… đủ để nối dài sợi dây truyền thống qua bao thế hệ.
Tết Đoan Ngọ không chỉ là một ngày lễ trong lịch âm. Đó là lời nhắc dịu dàng từ quá khứ, là mảnh hồn quê vẫn thổn thức trong lòng người Việt. Hãy giữ gìn ngày mùng 5 tháng 5 – Không chỉ để “giết sâu bọ”, mà để sống chậm lại, lắng nghe mình và gìn giữ những giá trị đã nuôi dưỡng tâm hồn dân tộc suốt bao đời.
Nguồn: Sưu tầm